World Alzheimer’s Month 2023
NIGDY ZA WCZEŚNIE, NIGDY ZA PÓŹNO
Never too early, never too late

Hasło tegorocznego Światowego Miesiąca Choroby Alzheimera ma na celu zwrócenie uwagi społeczeństw na kluczowe czynniki ryzyka otępienia, możliwości jego zmniejszenia, oraz znaczenia odsunięcia w czasie objawów otępienia (demencji).
Światowa Organizacja Alzheimerowska (Alzheimer’s Disease International-ADI) apeluje do wszystkich ludzi, od pojedynczych obywateli do wielkich organizacji, w tym stowarzyszeń alzheimerowskich na całym świecie, o włączenie się do kampanii edukacyjnej we wrześniu, który obchodzimy jako Światowy Miesiąc Choroby Alzheimera.
Z Raportu na temat choroby Alzheimera z 2019 roku (World Alzheimer Report) wynika, że nadal wiele osób błędnie uważa, że otępienie ( demencja) jest skutkiem normalnego procesu starzenia się. Już sam ten fakt pokazuje, jak ważne są kampanie, takie jak Światowy Miesiąc Choroby Alzheimera, dla podnoszenia świadomości społecznej, zmiany postrzegania i postaw wobec problemów i potrzeb osób żyjących z otępieniem oraz konieczności poszerzania wiedzy społeczeństw o chorobie Alzheimera i innych formach otępienia (demencji).
Ze względu na liczbę osób żyjących z otępieniem, która prawdopodobnie potroi się do 2050 r., jest niezwykle ważne, aby umieć identyfikować i rozumieć czynniki ryzyka związane z pojawieniem się objawów otępienia i następnie podejmować działania, które zmniejszają to ryzyko. Dotyczy to również osób, u których zdiagnozowano otępienie, ponieważ i dla nich istnieją strategie zmniejszające ryzyko pojawiania się kolejnych objawów. Stąd właśnie temat tegorocznej kampanii: Nigdy za wcześnie, nigdy za późno.
Obecnie coraz większa jest w społeczeństwach świadomość faktu, że choroba Alzheimera i inne rodzaje otępienia mogą rozwijać się wiele lat wcześniej, zanim wystąpią objawy, utrudniające nam sprawne funkcjonowanie. Rośnie też świadomość i przekonanie, że ogromny wpływ na to, czy nasz mózg będzie mógł przez całe życie sprawnie działać, mają nasze codzienne decyzje i zwyczaje związane ze stylem życia.
Jest wiele czynników związanych z rozwojem otępienia. Niektóre są czynnikami ryzyka, a inne mogą nas chronić, przeciwdziałać pojawieniu się otępienia.
Największym czynnikiem ryzyka jest wiek, ale należy pamiętać, że demencja (otępienie) nie jest normalne dla starzenia się. Wiemy też , że istnieje ponad 20 genów, które maja wpływ na ryzyko rozwoju otępienia. Gen APOE był rozpoznany jako pierwszy gen zwiększający ryzyko choroby Alzheimera i nadal jest on uznawany za najsilniejszy czynnik. Istnieją także geny, które maja bezpośredni wpływ na otępienie, ale są rzadkie. Szacuje się, że mają wpływ na mniej niż 1% przypadków otępienia, prowadząc do otępienia o wczesnym początku, kiedy objawy demencji pojawiają się przed 60 rokiem życia.
Choroba Alzheimera częściej dotyczy kobiet, co tłumaczone jest długością ich życia, większą niż u mężczyzn, choć nadal powody nie są do końca wyjaśnione.
Nie potrafimy zmienić naszych genów, ani zatrzymać starzenia się, ale możemy próbować zmniejszyć ryzyko rozwoju otępienia przez wprowadzania zmian na poziomie indywidulnym, w naszym stylu życia albo zmian szerszych, w całym społeczeństwie. Są już dowody naukowe na istnienie 12 potencjalnie modyfikowalnych czynników ryzyka. Dzięki nim moglibyśmy przeciwdziałać lub opóźnić pojawienie się otępienia w co najmniej 40% przypadków.
Wiele czynników ryzyka rozwoju otępienia ma związek z innymi chorobami niezakaźnymi, takimi jak choroby serca, choroby nowotworowe, cukrzyca i przewlekła choroba układu oddechowego.
Bycie aktywnym fizycznie i społecznie oraz odpowiednie odżywianie się mają wpływ na lepsze zdrowie mózgu i mogą zmniejszyć ryzyko otępienia. Dbanie o zdrowe serce, rzucenie palenia i nadmiernego spożywania alkoholu także wpływa na obniżenie ryzyka demencji.
Co zmniejsza ryzyko demencji(otępienia):
Aktywność fizyczna
Regularne ćwiczenia fizyczne to najlepszy sposób redukcji ryzyka, bo takie ćwiczenia są dobre dla serca, krążenia, wagi ciała i psychicznego samopoczucia. Osobom dorosłym zaleca się 150 minut ćwiczeń tygodniowo, takich jak spacer, gimnastyka, pływanie, aerobik. Nigdy nie jest za późno, aby zacząć ćwiczyć, ruszać się, wychodzić regularnie na spacery.
Rzucenie palenia
Palenie znacznie zwiększa ryzyko rozwoju otępienia oraz innych chorób: cukrzycy, udaru, nowotworów. Nigdy nie jest za późno: porzucenie nałogu nawet w późnym wieku będzie miało ogromne znaczenie i może nas uchronić przed otępieniem.
Ograniczenie spożywania alkoholu
Ryzyko pojawienia się otępienia dotyczy osób, które piją ponad 21 jednostek alkoholu tygodniowo. Nadmierne picie alkoholu prowadzi do ryzyka wystąpienia ponad 200 innych chorób i przypadków obrażeń. Istnieje związek przyczynowy między spożywaniem alkoholu a szeregiem zaburzeń psychicznych , innych chorób jak i urazów.
Unikanie zanieczyszczenia powietrza
Istnieje coraz więcej dowodów naukowych na to, że zanieczyszczenie powietrza zwiększa ryzyko pojawienia się objawów otępienia. Politycy powinni wdrażać działania, które wpłyną na jakość powietrza, szczególnie w rejonach, gdzie zanieczyszczenie jest największe.
Unikanie urazów głowy
Do urazów głowy najczęściej dochodzi w wypadkach samochodowych, motocyklowych lub rowerowych, ale także przy ćwiczeniach wojskowych i sportowych, np. boksie, piłce nożnej, hokeju. Spowodowane mogą być również przez upadki. Politycy powinni stosować i wdrażać odpowiednie środki, przepisy i regulacje, które ograniczą ryzyko urazów głowy.
Zwiększenie kontaktów społecznych
Kontakt z innymi ludźmi, spotkania i rozmowy zmniejszają ryzyko demencji, zwiększając rezerwę poznawczą i skłaniają do wpływających na lepsze samopoczucie zachowań. Nigdy nie jest za późno, aby dołączyć do klubu, grupy wsparcia, organizacji pozarządowej, albo odświeżyć kontakty ze znajomymi i przyjaciółmi.
Uczenie się przez całe życie
Niski stopień wykształcenia we wczesnym okresie życia ma wpływ na rezerwę poznawczą i jest jednym z najważniejszych czynników ryzyka w pojawieniu się objawów demencji. Osoby dorosłe powinny uczyć się nadal, np. języków obcych, a politycy powinny wpierać edukację od przedszkola do późnej starości.
Ograniczenie wagi ciała
Otyłość jest również związana z ryzykiem demencji, szczególnie u osób w średnim wieku. Prowadzić może do innych chorób. Uniknąć lub ograniczyć otyłość można przez zmianę stylu życia, wybór odpowiedniej diety i ćwiczeń fizycznych.
Leczenie nadciśnienia
Wysokie ciśnienie krwi u osoby w średnim wieku zwiększa ryzyko pojawienia się otępienia u takiej osoby, jak również innych problemów zdrowotnych. Jedynym znanym i skutecznym sposobem prewencji są leki przepisane przez lekarza.
Leczenie cukrzycy
Kolejnym czynnikiem ryzyka rozwoju demencji jest cukrzyca typu 2. Ogromnie ważna jest odpowiednia terapia, również ze względu na inne przyczyny zdrowotne.
Leczenie depresji
Depresja ma związek z występowaniem otępienia i należy do objawów, które występują zanim można będzie zdiagnozować otępienie. Nie jest jeszcze pewne, w jakim stopniu demencja może być spowodowana depresją lub odwrotnie, ale obie mogą występować równocześnie. Ważne jest, aby leczyć depresję ponieważ wiąże się ona z większą niesprawnością, chorobami fizycznymi i gorszymi wynikami dla osób z demencją.
Leczenie zaburzeń słuchu
Osoby niedosłyszące lub głuche mają znacznie większe ryzyko demencji. Używanie aparatu słuchowego wydaje się zmniejszać to ryzyko. Utrata słuchu jest jednym z czynników ryzyka, który dotyka większość ludzi, więc udzielanie im odpowiedniej pomocy, może mieć poważny wpływ na liczbę osób żyjących z otępieniem.
Szacuje się, że obecnie:

• Na świecie co 3 sekundy pojawiają się objawy otępienia u kolejnej osoby;
• Każdego roku opiekunowie nieformalni (rodzinni) poświęcają swoim bliskim żyjącym z otępieniem 133 miliardy godzin, co odpowiada wkładowi pracy 67 milionów pracowników zatrudnionych na cały etat;
• 1 na 4 osoby uważa, że otępienie jest stanem nieodwracalnym;
• Roczny globalny koszt związany z demencją przekracza 1,3 biliona dolarów amerykańskich i do 2030 roku ma się podwoić;
• Kobiety mają znaczący udział w opiece nad osobami żyjącymi z demencją. Wśród podstawowych opiekunów prawie 2/3 najbliższych stanowią kobiety.

Każda osoba jest inna i dlatego otępienie (demencja) dotyka każdego człowieka inaczej, a każdy doświadcza objawów w odmienny sposób.
Objawy otępienia różnią w zależności od rodzaju otępienia, a najczęściej jest to choroba Alzheimera.
ADI podaje 10 najbardziej typowych sygnałów , które mogą wskazywać na objawy otępienia:

1. Zaburzenia pamięci
2. Trudności w wykonywaniu znanych wcześniej zadań
3. Problemy z wypowiadaniem się, znalezieniem odpowiednich słów
4. Dezorientacja w czasie i przestrzeni
5. Słaby i obniżony osąd
6. Ciągłe poszukiwanie przedmiotów
7. Odkładanie rzeczy w niewłaściwe miejsca
8. Zmiany nastroju i zachowaniu
9. Problemy ze zrozumieniem informacji wizualnej i przestrzennej
10. Wycofywanie się z życia zawodowego i aktywności społecznej

Jeśli takie sygnały są nowe, nietypowe dla tej osoby, mogą oznaczać objawy demencji. Otępienie nie jest elementem normalnego starzenia się. Jeżeli problemy opisane powyżej wpływają na codzienne życie, należy zwrócić się do lekarza albo szukać więcej informacji w stowarzyszeniu alzheimerowskim.
Adresy polskich organizacji należących do Alzheimer Polska dostępne są:
https://www.alzheimer-polska.pl/organizacje/
opracowanie: Mirosława Wojciechowska-Szepczyńska